Onze spreekwoordelijke smaak voor het bewaren van gedenkwaardige objecten of het bewonderen van oude gebouwen wordt vertaald in een nostalgische herinnering wanneer we uitdrukkingen uitdrukken als "dit was niet zo"; of "alles aan deze straten is veranderd, behalve dat gebouw".
Deze evocatie vindt natuurlijk plaats in al onze steden of tenminste in het gebied van wat stedenbouwkundigen het "historisch centrum" noemen, waar de herinnering ook gepaard gaat met de redding en het behoud van onroerend goed.
Het gaat ongetwijfeld om het herstel van de oudste delen van de steden voor huisvesting, toerisme, onderwijs, economische en sociale doeleinden. Vanuit dit perspectief is het historische centrum van Mexico-Stad de afgelopen jaren onderwerp van aandacht geweest van zowel overheidsinstanties als particuliere bedrijven.
Het lijkt een wonder om nog steeds gebouwen te zien in de hoofdstad van het land die 200 of 300 jaar oud zijn, vooral als het gaat om een stad die is getroffen door aardbevingen, rellen, overstromingen, burgeroorlogen en vooral door de verwoestingen van onroerend goed onder haar inwoners. In die zin vervult de oude stad van de hoofdstad van het land een tweeledig doel: het is de bakermat van de belangrijkste gebouwen in de geschiedenis van Mexico en tegelijkertijd een staal van stedelijke mutaties door de eeuwen heen, van de afdruk achtergelaten door de grote Tenochtitlan tot de postmoderne gebouwen van de eenentwintigste eeuw.
Aan de rand ervan is het mogelijk om enkele gebouwen te bewonderen die de tand des tijds hebben doorstaan en die een specifieke functie hebben vervuld in de samenleving van hun tijd. Maar historische centra, zoals steden in het algemeen, zijn niet permanent: het zijn organismen die voortdurend veranderen. Omdat gebouwen zijn gemaakt van kortstondige materialen, verandert het stadsprofiel voortdurend. Wat we van steden zien, is niet hetzelfde als wat hun inwoners 100 of 200 jaar geleden zagen. Welk getuigenis is er nog over van hoe steden waren? Misschien literatuur, mondelinge verhalen en natuurlijk fotografie.
DE REACTIE VAN TIJD
Het is moeilijk om een ‘historisch centrum’ te bedenken dat bewaard is gebleven in zijn ‘oorspronkelijke!’ Conceptie, want de tijd bepaalt het: gebouwen worden gebouwd en vele andere storten in; Sommige straten zijn gesloten en andere zijn geopend. Dus wat is "origineel"? We vinden eerder hergebruikte ruimtes; verwoeste gebouwen, andere in aanbouw, verbrede straten en een onophoudelijke wijziging van de stedelijke omgeving. Een steekproef van foto's uit de 19e eeuw van bepaalde ruimtes in Mexico-Stad kan ons een idee geven van de stadsmutaties. Hoewel deze sites tegenwoordig bestaan, is hun doel veranderd of is hun ruimtelijke ordening gewijzigd.
Op de eerste foto zien we de oude straat 5 de Mayo, genomen vanaf de westelijke toren van de Metropolitan Cathedral. In dit uitzicht naar het westen valt het oude hoofdtheater op, ooit het Santa Anna-theater genoemd, dat tussen 1900 en 1905 werd afgebroken om de straat uit te breiden tot het huidige Paleis voor Schone Kunsten. Fotografie bevriest een moment voor 1900, toen dit theater actief was op de weg. Aan de linkerkant zie je de Casa Profesa, nog steeds met zijn torens en op de achtergrond het bos van de Alameda Central.
Wat interessant is aan deze opvatting is misschien de bezorgdheid die het bij de waarnemer oproept. Tegenwoordig is het voor een bescheiden bedrag mogelijk om de torens van de kathedraal te beklimmen en hetzelfde landschap te bewonderen, zij het met een gewijzigde samenstelling. Het is hetzelfde uitzicht, maar met verschillende gebouwen, hier is de paradox van de werkelijkheid met zijn fotografische referentie.
Een andere plek in het historische centrum is het oude klooster van San Francisco, waarvan slechts een of andere spleet overblijft. Op de voorgrond hebben we de façade van de Balvanera-kapel, die naar het noorden gericht is, dat wil zeggen richting de Madero-straat. Deze foto is mogelijk gedateerd rond 1860, of misschien eerder, aangezien het in detail de barokke hoge reliëfs laat zien die later werden verminkt. Het is hetzelfde als bij de vorige foto. De ruimte is er nog, zij het aangepast.
Vanwege de inbeslagname van religieuze eigendommen rond 1860, werd het Franciscaner klooster in delen verkocht en werd de hoofdtempel verworven door de Episcopale Kerk van Mexico. Tegen het einde van die eeuw werd de ruimte hersteld door de katholieke kerk en opnieuw geconditioneerd om terug te keren naar zijn oorspronkelijke bestemming. Opgemerkt moet worden dat het grote klooster van hetzelfde voormalige klooster nog in goede staat is en de thuisbasis is van een methodistische tempel, die momenteel toegankelijk is vanuit de Calle de Gent. Het pand werd in 1873 verworven door deze eveneens protestantse religieuze vereniging.
Eindelijk hebben we de bouw van het oude klooster van San Agustín. In overeenstemming met de hervormingswetten was de Augustijner tempel gewijd aan een openbaar doel, dat in dit geval een opslagplaats van boeken zou zijn. Door een decreet van Benito Juárez in 1867 werd het religieuze gebouw gebruikt als Nationale Bibliotheek, maar de aanpassing en organisatie van de collectie kostte tijd, zodanig dat de bibliotheek tot 1884 werd ingewijd. Hiervoor werden de torens en het zijportaal afgebroken; en de voorkant van de Derde Orde was bedekt met een façade in overeenstemming met de Porfiriaanse architectuur. Deze barokke gevel blijft actueel. De afbeelding die we zien, bewaart nog steeds deze zijcover die vandaag niet meer te bewonderen is. Het klooster van San Agustín viel op door het panoramische uitzicht over de stad, richting het zuiden, zoals te zien is op de foto. Dit uitzicht vanaf de kathedraal toont ontbrekende constructies, zoals de zogenaamde Portal de las Flores, ten zuiden van de zócalo.
AFWEZIGHEDEN EN WIJZIGINGEN
Wat vertellen de foto's van deze gebouwen en straten ons, van deze afwezigheden en van de veranderingen in hun sociaal gebruik? In zekere zin bestaan sommige getoonde ruimtes in werkelijkheid niet meer, maar in een andere zin blijven diezelfde ruimtes op de foto en dus in het geheugen van de stad.
Er zijn ook aangepaste ruimtes, zoals de Plaza de Santo Domingo, de Salto del Agua-fontein of de Avenida Juárez ter hoogte van de Corpus Christi-kerk.
De toenmalige singulariteit van de beelden verwijst naar de toe-eigening van een herinnering die weliswaar geen deel uitmaakt van onze realiteit, maar wel bestaat. Niet-bestaande plaatsen worden in het beeld verlicht, zoals wanneer we aan het einde van een reis de afgelegde plaatsen tellen. In dit geval dient de foto als geheugenvenster.
