Totolapa, San Lucas en de Pinola-bron zijn drie bestemmingen die de rijkdom van deze hete zone illustreren
Een snelle reis van 70 km over een verharde weg brengt ons naar de oude gemeente El Zapotal, tegenwoordig bekend als San Lucas, gelegen op 700 meter boven zeeniveau, tussen de Grijalva-valleien en de bergen van de Chiapas-hooglanden.
Met een aangenaam en schilderachtig klimaat was de stad San Lucas sinds de pre-Spaanse tijd een van de grootste fruitboomgaarden in de regio, waarvan de teelt tot op het bot betwist werd door de inheemse Chiapas en Zinacantecos. Een deel van deze tuin bestaat nog steeds en de productie ervan is tot op heden een aanzienlijke bron van inkomsten voor de stad, ook wel El Zapotal genoemd vanwege de grote verscheidenheid aan eeuwenoude sapote bomen die er bewaard zijn gebleven.
Sint-Lucas verschijnt in 1744 in de geschiedenis, in het verslag van bisschop Fray Manuel de Vargas y Ribera. Op 19 april van dat jaar leed het een vreselijke brand, die volgens de legende werd veroorzaakt door de inboorlingen zelf om te protesteren tegen de uitbuiting waaraan de geestelijken en landeigenaren hen hadden onderworpen.
Tegenwoordig is San Lucas een klein stadje van modder en steen met niet meer dan 5.000 inwoners. De vrouwen, afstammelingen van Tzotziles en Chiapas, zijn te herkennen aan hun witte mantilla's, tweedelige schorten en felgekleurde jurken; Het is gebruikelijk om te zien dat ze grote voorwerpen op hun hoofd dragen en baby's dragen - pichisles noemen ze liefdevol - gewikkeld in beslag op hun rug of op hun middel, zonder de gratie en balans te verliezen.
In het westen van de stad, langs de overblijfselen van de beroemde pre-Spaanse tuin, bevindt zich een van de belangrijkste attracties van de gemeente: de San Lucas-waterval, die sommige boeren kennen als El Chorro. Om bij de waterval te komen moet je de rivier oversteken, ten westen van de stad, en door smalle ravijnen lopen waar het water naar beneden valt. Rondlopen is een koele en aangename wandeling. Kinderen en vrouwen gaan naar het dorp geladen met emmers fruit en rivierslakken die shutis worden genoemd. De waterval van San Lucas glijdt van ongeveer twintig meter en vormt kleine poelen in het bed. Om bij de basis te komen moet je verder de beek in, tussen muren waar de begroeiing naar beneden hangt.
Dwalend langs de oevers van de rivier die door groene jeneverbessen wordt gegroefd, de fijne kneepjes van de donkere boomgaard doordringt en rust in de schoot van El Chorro, zijn de beste excuses om San Lucas te bezoeken en afscheid te nemen van deze plek met een flinke lading authentiek Mexicaans fruit. Als je naar het oude Zapotal wilt komen, verlaat dan Tuxtla Gutiérrez via de internationale snelweg en voor Chiapa de Corzo is de afwijking die ons, via Acala en Chiapilla, in minder dan een uur naar deze door de tijd vergeten stad brengt.
En om verder te gaan in de regio gaan we nu naar de gemeente Totolapa.
We laten San Lucas achter ons en keren terug naar de kruising van de snelweg Acala-Flores Magón. Een paar kilometer naar het oosten is de weg die ons naar een van de oudste steden in de omgeving leidt, Totolapa of Río de los Pájaros.
De aurora van Totolapa dateert uit de pre-Spaanse tijd. Er zijn verschillende archeologische vindplaatsen in het gebied, waarvan twee onontgonnen heiligdommen opvallen, die van Tzementón, "stenen tapir", en Santo Ton, "stenen heilige", in Tzotzil. Volgens meester Thomas Lee kwamen hun landerijen niet alleen van barnsteen naar nabijgelegen steden, maar ook naar Zapotec en Mexicaanse kooplieden.
Totolapa strekt zich uit tot de top van een heuvel omgeven door ravijnen, als een ontoegankelijke uitkijktoren, beschermd door stenen muren. De oude toegangspaden zijn steegjes verzonken tussen muren van aarde en rots die door mensenhanden lijken te zijn gemaakt en waar maar één persoon tegelijk langs loopt. Het is duidelijk dat de oprichters deze moeilijk bereikbare plek kozen om zichzelf te beschermen tegen de talrijke stammen die door de regio trokken, de producten, in dit geval de barnsteen, stalen en de inwoners tot slaaf maakten, zoals de angstaanjagende Chiapas dat vroeger deed.
Totolapa is een kleine stad met iets meer dan 4 duizend inwoners, voornamelijk boeren. Het water en de percelen liggen op de oevers die de heuvel omringen. Boven is het gehucht van eenvoudige strooien huizen, sommige gemaakt van modder en stok of adobe, door de ramen waarvan gezichten, vele gezichten van kinderen verschijnen. In feite is het een van de armste steden in het gebied, waar het bijna volledig ontbreekt aan leidingwater en afvoer, dat verschillende keren heeft geleden onder de aanvallen van cholera en het verwaarlozen van officiële ontwikkelingsplannen.
Een deel van de geschiedenis van Totolapa is te zien in de muren van de San Dionisio-tempel, in de afbeeldingen uit hout gesneden en in de uitgehouwen stenen van de ruïnes van het Coral-huis.
Het beste van de tradities van de Totolapanecos komt tot uiting in de festiviteiten in augustus en oktober, wanneer ze bezoek krijgen van de religieuze en gemeentelijke autoriteiten van Nicolás Ruiz: mannen en vrouwen die, acht mijl lopen, met het kruis van hun parochie naar vier de Maagd van de Assumptie en San Dionisio. De feestborden vermaken hen met unieke rituelen van beleefdheden en feesten die praktisch drie dagen duren.
Toen we Totolapa bezochten, gingen we naar de poelen van Los Chorritos, 2 km ten oosten van de stad. In een voertuig doorkruisten we de hele stad en volgden het enige pad dat naar het einde van de lange, smalle vlakte leidt die de top van de heuvel bekroont. Dan is de route te voet, langs een van die unieke paden die eruit zien als donkere steegjes die in de aarde zijn verzonken. De kuddes stapelen zich op omdat er geen plaats meer is voor meer tussen de hoge muren van de smalle gang. Wanneer twee groepen elkaar ontmoeten, moet de ene wachten of terugkeren tot de andere voorbij is. Nergens hebben we zulke paden gezien.
Beneden gaan we de oevers van de rivier de Pachén binnen. We lopen langs een van de oevers in een andere beek, en op korte afstand zijn de vijvers die het water van Los Chorritos vullen. Een half dozijn kristallijne stralen van verschillende grootte ontspringen uit een muur bedekt met cañabrava, die in een zwembad vallen waarvan het kalkstenen bed groene of blauwe tinten reflecteert, afhankelijk van de helderheid van de dag. Het zwembad is diep en de lokale bevolking suggereert dat zwemmers hun voorzorgsmaatregelen nemen, aangezien wordt aangenomen dat er een gootsteen in zit.
Voordat we onze reis voortzetten, is het noodzakelijk om te informeren dat Totolapa en San Lucas geen restaurants, logies of benzinestations hebben. Deze diensten zijn te vinden in Villa de Acala, in Chiapa de Corzo of in Tuxtla Gutiérrez. Als u naar de San Lucas-waterval of Los Chorritos de Totolapa gaat, raden we u aan een gids te krijgen van de gemeentelijke voorzitterschappen van de steden, voor uw veiligheid en comfort.
De Pinola-bron is het laatste deel van onze tour. Vanuit Tuxtla Gutiérrez vertrokken we naar de weg naar Venustiano Carranza-Pujiltic, die ons langs het Grijalva-stroomgebied en zijn zijrivieren voert, onder andere door het gordijn van de waterkrachtcentrale van La Angostura.
100 km van Tuxtla ligt de suikermolen Pujiltic, waarvan de suikerproductie een van de belangrijkste is in Mexico. Vanaf hier de snelweg naar Villa Las Rosas, Teopisca, San Cristóbal en Comitán, die het hete land verbindt met de koude bergen van de Altos de Chiapas. We nemen deze route en een half dozijn kilometer van Soyatitán, aan de linkerkant, vinden we de omweg van Ixtapilla, een paar honderd meter verderop, die ons naar het doel van onze route leidt.
De Pinola-overlaat bevindt zich onderaan een bos. Het is een beboste oase tussen de bergwanden die de vlakte van rietvelden begrenzen. Een irrigatiekanaal loopt langs de weg naar Ixtapilla en dat is de beste gids om bij de dam te komen die de stroming van de bron regelt.
Omsloten door de vegetatie, als een geheim, trekt de watermassa aan door zijn transparantie, waardoor je de bodem met een ongewone scherpte kunt observeren. De bodem lijkt gemakkelijk te bereiken, maar een snelle duik onthult dat hij meer dan vier meter diep is.
Libellen en kleurrijke vlinders vliegen naar buiten. Met een handvol dalen ze af naar de spiegel van de vijver om te spelen op de bladeren die op de oevers wervelen. Er zijn oranje, geel, gestreept als tijgers; Sommige waarvan de vleugels zwart en rood combineren, andere groen die getint zijn met de bladeren en blauw de kleur van water. Gek voor elke verzamelaar.
De helderheid van de vijver overtreft de omgeving eromheen. Daarom is het in zijn wateren gaan een echte fantasiedoop in volle realiteit. Als je de overlaat van Pinola bezoekt, vergeet dan niet het vizier, dat zal je duikroutine tot een onvergetelijke ervaring maken.
Om deze reis te beëindigen willen we zeggen dat de stad die het dichtst bij de bron ligt, Villa Las Rosas is - 8 km verderop - waarvan de oude naam Pinola was, genoemd naar een gefermenteerde maïsdrank die de lokale bevolking gewend is.
Het grondgebied van Villa Las Rosas is rijk aan pieken en grotten, met veel galerijen waar "je de ene dag binnengaat en de andere verlaat", of zoals de Nachauk-grot, vreselijk betoverd, in de woorden van Nazario Jiménez, een inheemse Tzeltal die ons leidde in deze richtingen.
Boven Villa Las Rosas, in de Sierra del Barreno, zijn er onontgonnen overblijfselen van pre-Spaanse heiligdommen en forten. Een daarvan is de citadel van Mukul Akil, anderhalf uur over een steil pad. Bovendien zie je op de weg naar Pujiltic de ruïne van de koloniale Soyatitán-tempel, waarvan de barokke façade op het uitgestrekte tapijt van rietvelden staat.
Villa Las Rosas heeft onderdak, een restaurant en een tankstation. De bevolking communiceert in het noordwesten met Teopisca en San Cristóbal de las Casas, en in het oosten met Comitán via verharde wegen.
Als territorium van het onuitputtelijke, zal Chiapas altijd nieuwe aanbiedingen hebben voor zoekers in onbekend Mexico. San Lucas, Totolapa en de Pinola-overlaat zijn drie voorbeelden van hoeveel de reiziger kan vinden als hij de vele paden en oevers betreedt.
Bron: Onbekend Mexico nr. 265
